متن کامل شعر آرش کمان گیر از سیاوش کسرایی

برف می بارد؛

برف می بارد به روی خار و خاراسنگ

کوه‌ها خاموش،

دره ها دلتنگ؛

راه‌ها چشم انتظار کاروانی با صدای زنگ 

برنمی‌شد گر زبام کلبه‌ها دودی،

یا که سوسوی چراغی گر پیامی‌مان نمی‌آورد،

ردپاها گرنمی‌افتاد روی جاده‌ها لغزان،

ما چه می‌کردیم در کولاک دل آشفته‌ی دمسرد؟

آنک،آنک کلبه‌ای روشن،

روی تپه‌، روبروی من

درگشودندم

مهربانی‌ها نمودندم

زود دانستم،که دور از این داستانِ خشم برف و سوز،

در کنار شعله‌ی آتش،

قصه می‌گوید برای بچه های خود عمو نوروز:

گفته بودم زندگی زیباست

گفته و ناگفته، ای بس نکته ها کاینجاست

آسمانِ باز؛

آفتابِ زر؛

باغ‌های گل؛

دشت‌های بی در و پیکر؛

سر برون آوردن گل از درون برف؛

تاب نرم رقص ماهی در بلور آب؛

بوی خاک عطر باران خورده در کهسار؛

خواب گندمزار در چشمه‌ی مهتاب؛

آمدن،رفتن،دویدن؛

عشق وزیدن؛

در غم انسان نشستن ؛

پابه پای شادمانی‌های مردم پای کوبیدن؛

کار کردن،کارکردن؛

آرمیدن؛

چشم انداز بیابان‌های خشک و تشنه را دیدن ؛

جرعه‌هایی از سبوی تازه آب پاک نوشیدن ؛

گوسفندان را سحرگاهان به سوی کوه راندن؛

همنفس با بلبلان کوهی ِ آواره خواندن؛

در تله افتاده آهوبچگان را شیر دادن؛

و رهانیدن،

نیمروز خستگی را در پناه دره ماندن؛

گاه گاهی ،

زیر سقف سقف این سفالین بام‌های مه گرفته، 

قصه‌های در هم غم را ز نم نم های باران شنیدن،

بی تکان گهواره‌ی رنگین کمان را

در کنار بام دیدن ؛

یا شب برفی،

پیش آتش‌ها نشستن،

دل به رویاهای دامنگیر و گرم شعله بستن

آری، آری، زندگی زیباست

زندگی آتشگهی دیرنده پا برجاست

گربیفروزیش، رقص شعله‌اش در هر کران پیداست 

ورنه، خاموش است و خاموشی گناه ماست»

پیرمرد، آرام و با لبخند،

کنده‌ای در کوره‌ی افسرده جان افکند

چشم‌هایش را در سیاهی‌های کومه جست و جو می کرد؛

زیر لب آهسته با خود گفت و گو می‌کرد ؛

« زندگی را شعله باید برفروزنده،

شعله‌ها را هیمه سوزنده

جنگلی هستی تو، ای انسان!

جنگل، ای روئیده آزاده،

بی دریغ افکنده روی کوه‌ها دامن،

آشیان‌ها بر سرانگشتان تو جاوید،

چشمه‌ها در سایبان‌های تو جوشنده،

آفتاب و باد و باران بر سرت افشان،

جان تو خدمتگر آتش 

سربلند و سبز باش، ای جنگلِ انسان!»

«زندگانی شعله می‌خواهد»، صدا سر داد عمو نوروز،

« شعله هارا هیمه باید روشنی افروز

کودکانم، داستان ما ز آرش بود

او به جان خدمتگزار باغ آتش بود 

روزگاری بود؛

روزگار تلخ و تاری بود

بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره

دشمنان بر جان ما چیره

شهر سیلی خورده هذیان داشت؛

بر زبان بس داستان‌های پریشان داشت

زندگی سرد و سیه چون سنگ،

روز بدنامی،

روزگار ننگ 

غیرت اندر بندهای بندگی پیچان؛

عشق در بیماریِ دلمردگی بیجان

فصل‌ها فصل زمستان شد،

صحنه‌ی گلگشت‌ها گم شد، نشستن در شبستان شد

در شبستان های خاموشی،

می تراوید از گل اندیشه‌ها عطر فراموشی

ترسی بود و بال‌های مرگ؛

کس نمی‌جنبید، چون بر شاخه برگ از برگ

سنگر آزادگان خاموش؛

خیمه‌گاه دشمنان پرجوش

مرزهای مْلک،

همچو سرحدّات دامنگستراندیشه، بی‌سامان

برج های شهر،

همچو باروهای دل، بشکسته و ویران

دشمنان بگذشته از سرحدّ و از بارو

هیچ سینه کینه‌ای در بر نمی اندوخت

هیچ دل مهری نمی‌ورزید

هیچ کس دستی به سوی کس نمی‌آورد

هیچ کس در روی دیگر کس نمی‌خندید

باغ های آرزو بی برگ؛

آسمان اشک ها پربار

گرمرو آزادگان در بند؛

روسپی نامردمان در کار

انجمن‌ها کرد دشمن،

رایزن‌ها گرد هم آورد دشمن؛

تا به تدبیری که در ناپاک ْدل دارند،

هم به دست ما شکست ما براندیشند

نازک اندیشانشان ،بی شرم،

_ که مباداشان دگر روزِ بهی در چشم _

یافتند آخر فسونی را که می‌جستند

چشم‌ها با وحشتی در چشمخانه هر طرف را جستجو میکرد؛

وین خبر را هر دهانی زیر گوشی بازگو میکرد:

« آخرین فرمان، آخرین تحقیر

مرز را پرواز تیری می‌دهد سامان!

گر به نزدیکی فرود آید ،

خانه هامان تنگ،

آرزومان کور،

ور بپرد دور،

تا کجا؟ تاچند؟

آه ! کوبازوی پولادین و کو سرپنجه‌ی ایمان؟»

هر دهانی این خبر را بازگو می‌کرد؛

چشم‌ها ، بی گفت و گویی ، هر طرف را جست و جو می‌کرد»

پیرمرد، اندوهگین دستی به دیگر دست می‌سایید

از میان دره ّهای دور، گرگی خسته می‌نالید

برف روی برف می‌بارید

باد بالش را به پشت شیشه می‌مالید

«صبح می‌آمد-پیرمرد آرام کرد آغاز-

«پیش روی لشکر دشمن سپاه دوست؛ دشت نه، دریایی از سرباز

آسمان الماسِ اخترهای خود را داده بود از دست

بی نفس می‌شد سیاهی در دهان صبح؛

باد پر می‌ریخت روی دشت باز دامن البرز

لشکر ایرانیان در اضطرابی سخت دردآور،

دودو و سه سه به پچپچ گرد یکدیگر؛

کودکان بربام؛

دختران بنشسته بر روزن،

مادران غمگین کنار در 

کم کمک در اوج آمد پچپچ خفته

خلق، چون بحری برآشفته،

به جوش آمد؛

خروشان شد؛

به موج افتاد؛

بّرش بگرفت و مردی چون صدف

از سینه بیرون داد»

«منم آرش ،

- چنین آغاز کرد آن مرد با دشمن -

منم آرش، سپاهی مردی آزاده،

به تنها تیر ترکش آزمون تلختان را

اینک آماده

مجوییدم نسب،

فرزند رنج و کار؛

گریزان چون شهاب از شب ،

چو صبح آماده‌ی دیدار

مبارک باد آن جامه که اندر رزم پوشندش؛

گوارا باد آن باده که اندر فتح نوشندش

شما را باده و جامه

گوارا و مبارک باد!

دلم را در میان دست می‌گیرم 

و می افشارمش در چنگ ،

دل، این جام پر از کین پر از خون را؛

دل، این بیتاب خشم آهنگ

که تا نوشم به نام فتحتان در بزم؛

که تا کوبم به جام قلبتان در رزم !

که جام کینه از سنگ است

به بزم ما و رزم ما، سبو و سنگ را جنگ است

در این پیکار،

در این کار،

دل خلقی است در مشتم؛

امید مردمی خاموش هم پشتم

کمان کهکشان در دست،

کمانداری کمانگیرم

شهاب تیزرو تیرم؛

ستیغ سربلند کوه مأوایم؛

به چشم آفتاب تازه رس جایم 

مرا تیر است آتش پر؛

مرا باد است فرمانبر

ولیکن چاره را امروز زور پهلوانی نیست

رهایی با تن پولاد و نیروی جوانی نیست

در این میدان،

بر این پیکان هستی سوز سامان ساز،

پری از جان بباید تا فرو ننشیند از پرواز»

پس آنگه سر به سوی آسمان برکرد،

به آهنگی دگر گفتار دیگر کرد:

« درود، ای واپسین صبح، ای سحر بدرود!

که با آرش تو را این آخرین دیدار خواهد بود

به صبح راستین سوگند!

به پنهان آفتاب مهربار پاک ْبین سوگند!

که آرش جان خود در تیر خواهد کرد،

پس آنگه، بی درنگی خواهدش افکند

زمین می‌داند این را، آسمان‌ها نیز،

که تن بی عیب و جان پاک است

نه نیرنگی به کار من، نه افسونی؛

نه ترسی در سرم، نه در دلم باک است»

درنگ آورد و یک دم شد به لب، خاموش

نَفَس در سینه‌ها بیتاب می‌زد جوش

«از پیشم مرگ،

نقابی سهمگین بر چهره، می‌آید

به هر گام هراس افکن،

مرا با دیده‌ی خونبار می‌پاید

به بال کرکسان گرد سرم پرواز می‌گیرد،

به راهم می‌نشیند، راه می‌بندد؛

به رویم سرد می‌خندد؛

به کوه و در ّه می‌ریزد طنین زهرخندش را؛

و بازش باز می‌گیرد

دلم از مرگ بیزار است؛

که مرگ اهرمن خو، آدمی خوار است 

ولی، آن دم که ز اندوهان روانِ زندگی تار است؛

ولی، آن دم که نیکی و بدی را گاهِ پیکار است؛

فرو رفتن به کام مرگ شیرین است

همان بایسته‌ی آزادگی این است

هزاران چشم گویا و لبِ خاموش

مرا پیک امید خویش می‌داند

هزاران دست لرزان و دل پرجوش 

گهی می‌گیردم، گه پیش می‌راند

پیش می‌آیم 

دل و جان را به زیورهای انسانی می‌آرایم

به نیرویی که دارد زندگی در چشم و در لبخند،

نقاب از چهره‌ی ترس آفرین مرگ خواهم کند»

نیایش را ، دو زانو بر زمین بنهاد

به سوی قلّه‌ها دستان ز هم بگشاد:

« بر آ، ای آفتاب، ای توشه‌ی امید!

برآ، ای خوشه‌ی خورشید!

تو جوشان چشمه‌ای، من تشنه‌ای بیتاب

برآ، سرریز کن، تا جان شود سیراب

چو پا در کام مرگی تندخو دارم،

چو در دل جنگ با اهریمنی پرخاش جو دارم،

به موج روشنایی شست و شو خواهم،

ز گلبرگ تو، ای زر ّینه گل، من رنگ و بو خواهم

شما، ای قلّه‌های سرکش خاموش،

که پیشانی به تندرهای سهم انگیز می‌سایید،

که بر ایوان شب دارید چشم انداز رویایی،

که سیمین پایه‌های روز زرِِین را به روی شانه می‌کوبید،

که ابر آتشین را در پناه خویش می‌گیرید؛

غرور و سربلندی هم شما را باد!

امیدم را برافرازید،

چو پرچم‌ها که از باد سحرگاهان به سر دارید 

غرورم را نگه دارید،

به سان آن پلنگانی که در کوه و کمر دارید»

« زمین خاموش بود و آسمان خاموش

تو گویی این جهان را بود با گفتار آرش گوش

به یال کوهها لغزید کم کم پنجه‌ی خورشید

هزاران نیزه‌ی زرین به چشم آسمان پاشید

« نظر افکند آرش سوی شهر، آرام

کودکان بر بام؛

دختران بنشسته بر روزن؛

مادران غمگین کنار در؛

مردها در راه

سرود بی کلامی، با غمی جانکاه،

ز چشمان بر همی‌شد با نسیم صبحدم همراه

کدامین نغمه می‌ریزد،

کدام آهنگ آیا می‌تواند ساخت،

طنین گام‌های استواری را که سوی نیستی مردانه می‌رفتند؟

طنین گام‌هایی را که آگاهانه می‌رفتند؟

دشمنانش، در سکوتی ریشخند آمیز،

راه واکردند

کودکان از بام ها او را صدا کردند

مادران او را دعا کردند

پیرمردان چشم گرداندند 

دختران، بفشرده گردن بندها در مشت،

همرهِ او قدرت عشق و وفا کردند

آرش، اما همچنان خاموش،

از شکاف دامن البرز بالا رفت

وز پی او،

پرده‌های اشک پی در پی فرود آمد »

بست یک دم چشم‌هایش را عمو نوروز،

خنده بر لب، غرقه در رویا

کودکان، با دیدگان خسته و پی جو،

در شگفت از پهلوانی‌ها

شعله‌های کوره در پرواز،

باد در غوغا

« شامگاهان ،

راه جویانی که می‌جستند آرش را به روی قلّه‌ها، پی گیر،

باز گردیدند،

بی نشان از پیکر آرش،

با کمان و ترکشی بی تیر 

آری، آری، جان خود در تیر کرد آرش 

کار صدها صدهزار تیغه‌ی شمشیر کرد آرش

تیر آرش را سوارانی که می‌راندند بر جیحون،

به دیگر نیمروزی از پی آن روز،

نشسته بر تناور ْساقِ گردویی فرو دیدند 

و آنجا را، از آن پس،

مرز ایرانشهر و توران بازنامیدند

آفتاب ،

در گریز بی شتاب خویش،

سال‌ها بر بام دنیا پاکِشان سر زد

ماهتاب،

بی نصیب از شبروی‌هایش، همه خاموش،

در دل هر کوی و هر برزن،

سر به هر ایوان و هر در زد

آفتاب و ماه را در گشت

سال ها بگذشت

سال ها و باز،

در تمام پهنه‌ی البرز،

وین سراسر قلّه‌ی مغموم و خاموشی که می‌بینید،

وندرون دره ّ‌های برف آلودی که می‌دانید،

رهگذرهایی که شب در راه می‌مانند

نام آرش را پیاپی در دل کهسار می‌خوانند،

و نیاز خویش می‌خواهند 

با دهان سنگ‌های کوه آرش می‌دهد پاسخ

می‌کندشان از فراز و از نشیب جاده‌ها آگاه؛

می‌دهد امید،

می‌نماید راه »

در برون کلبه می‌بارد 

برف می‌بارد به روی خار و خاراسنگ

کوه‌ها خاموش،

دره ّ ها دلتنگ؛

راه‌ها چشم انتظار کاروانی با صدای زنگ 

کودکان دیری است در خوابند،

در خواب است عمونوروز 

می‌گذارم کنده‌ای هیزم در آتشدان

شعله بالا می‌رود پّرسوز